Herbert Spencer: Nhà tư tưởng thời Victoria gây tranh cãi
Cuộc sống và ảnh hưởng thời thơ ấu
Herbert Spencer, sinh năm 1820, là một nhà tư tưởng thời Victoria tự học, người đã có những đóng góp to lớn cho khoa học và triết học. Ông làm kỹ sư đường sắt và nhà báo trước khi gây dựng danh tiếng nhờ các tác phẩm triết học của mình.
Tiến hóa và “Sự sống còn của những kẻ khỏe mạnh nhất”
Các tác phẩm ban đầu của Spencer về thuyết tiến hóa, trước tác phẩm có tính bước ngoặt của Darwin “Nguồn gốc các loài”, đã đưa ra cụm từ nổi tiếng hiện nay là “sự sống còn của những kẻ khỏe mạnh nhất”. Ông áp dụng các nguyên lý tiến hóa vào xã hội loài người, lập luận rằng cạnh tranh và chọn lọc tự nhiên dẫn đến sự sống còn của những cá nhân và xã hội mạnh nhất và khỏe mạnh nhất.
Chủ nghĩa Darwin xã hội
Những ý tưởng của Spencer sau đó đã được sử dụng để biện minh cho chủ nghĩa Darwin xã hội, niềm tin rằng những người giàu có và quyền lực xứng đáng với thành công của họ trong khi những người nghèo khó và bị thiệt thòi xứng đáng với thất bại của họ. Cách diễn giải tác phẩm của Spencer này đã bị chỉ trích rộng rãi là sự áp dụng sai lầm các ý tưởng của ông.
Di sản phức tạp
Mặc dù những công trình đầu về thuyết tiến hóa của Spencer mang tính tiên phong, nhưng những nỗ lực của ông nhằm ngoại suy từ chúng một triết lý hoàn chỉnh đã gặp phải sự hoài nghi. Những người chỉ trích cáo buộc ông đã phạm “sai lầm duy tâm” khi cố gắng rút ra đạo đức từ các định luật tự nhiên.
Những đánh giá lại gần đây
Trong những năm gần đây, các học giả đã tìm cách phục hồi danh tiếng của Spencer. Họ lập luận rằng ông không vô cảm như người ta thường miêu tả, đồng thời nhấn mạnh niềm tin của ông vào lòng vị tha, lòng trắc ẩn và chủ nghĩa hòa bình. Spencer cũng ủng hộ quyền phụ nữ và có quan điểm tiến bộ về bình đẳng giới vào thời của ông.
Ảnh hưởng đến tư tưởng hiện đại
Những ý tưởng của Spencer đã có tác động lâu dài đến chủ nghĩa tự do hiện đại và tư tưởng xã hội. Việc ông nhấn mạnh đến tự do cá nhân và thị trường tự do đã ảnh hưởng đến các hệ tư tưởng tự do và bảo thủ. Các nhà tâm lý học tiến hóa đương đại, như Steven Pinker và E.O. Wilson, có thể mắc nợ những ý tưởng của Spencer mà không hoàn toàn thừa nhận ảnh hưởng của họ.
Cuộc sống cá nhân và di sản
Spencer không bao giờ kết hôn và dành những năm cuối đời trong sự cô lập tương đối, đấu tranh để kiểm soát hình ảnh công chúng của mình. Mặc dù nổi tiếng từ thời kỳ đầu, nhưng danh tiếng của ông đã suy giảm khi khoa học và triết học tiến triển. Ông mất năm 1903 và ngôi mộ của ông tại Nghĩa trang Highgate nằm đối diện với mộ của Karl Marx, người có những tư tưởng mà ông phản đối kịch liệt.
Ảnh hưởng lâu dài của Spencer
Bất chấp những tranh cãi xung quanh tác phẩm của mình, Spencer vẫn là một nhân vật quan trọng trong lịch sử khoa học và triết học. Tầm nhìn đầy tham vọng của ông về một thế giới quan toàn diện dựa trên các nguyên lý tiến hóa đã để lại một di sản lâu dài, ngay cả khi những ý tưởng cụ thể của ông đã bị thách thức và tinh chỉnh theo thời gian.
